Miejska Biblioteka Publiczna

Max Brod, któremu Kafka czytał po kilka stron Procesu, zabrał manuskrypt i ukrył przed Kafką, dzięki temu, prawdopodobnie, Proces przetrwał. Ocalił Brod stos powyrywanych z zeszytów kartek, zapisanych dwustronnie, jako tako uporządkowanych, pogrupowanych w stosiki opatrzone prowizorycznymi tytułami. Kafka nie zostawił spisu treści, przynajmniej niczego podobnego nie odnaleziono do dziś, nie dał wskazówek, co do tego, które części uważa za nieukończone, które są zamknięte, nie ponumerował ich. Miał więc Brod nielichy problem przed sobą, a po śmierci Kafki chciał jak najrychlej pokazać światu Proces jako dowód geniuszu Kafki. Wykonał więc profańską w swej istocie robotę, poukładał wszystko na wyczucie, kończył akapity, ujednolicał nazwy. Dziś, kiedy dostępne jest faksymile Procesu, widać, że robota Broda była pożyteczna, tak przynajmniej twierdzi Reiner Stach w swej monumentalnej biografii Kafki. A jednak problem właściwego - czyli zgodnego z zamysłem autora - poukładania Procesu, pozostaje nierozwiązywalny. Stach pisze o Procesie jako o powieści-monstrum, gdzie nic nie jest normalne. Brod twierdził, że jeśli komuś Kafka wydaje się dziwny i przez to fascynujący, to znaczy, że jeszcze Kafki nie zrozumiał. To bowiem, co jawi się jako osobliwe, jest jak najbardziej prawdziwe i rzeczywiste. A tylko oglądane wyostrzonym zmysłem, odbiegające od sądów powszechnie przyjętych.